حمید ابهری، دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه مازندران

فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دوره 42، شماره 2، تابستان 1391

چکیده: خیار عیب یکی از خیارات مشترک در عقد بیع و اجاره است ولی در هر یک از این عقود، شرایط و احکام خاص دارد. در عقد بیع، وجود هر عیبی در مبیع یا ثمن موجب ایجاد خیار است ولی در عقد اجاره، عیبی که باعث نقصان منفعت یا صعوبت در انتفاع شود موجب تحقق خیار خواهد بود. در عقد بیع، در صورت وجود خیار عیب، مشتری می تواند معامله را فسخ کرده یا ارش دریافت کند؛ ولی در عقد اجاره، در مورد خیار عیب بحثی از ارش مطرح نیست. در این مقاله، احکام ویژه ای خیار عیب در عقد بیع و اجاره از منظر فقه امامیه و حقوق موضوعه ای ایران بررسی می شود.

واژگان کلیدی: بیع، اجاره، ارش، خیار، عیب

مقدمه

از موجبات قانونی انحلال عقد، فسخ ارادی آن به جهت خیار است که از نظر فقها به «ملک فسخ عقد» تعبیر شده است (خوئی، 1366 ه.ش ج 13:6). خیار عیب یکی از خیارات نامبرده شده در ماده ای 396 قانون مدنی است. در فقه، عیب به معنی هر چیزی است که از خلقت اصلی، زیاد یا کم باشد (نجفی،258:1365). برخی داوری عرف را برای تشخیص این امر ملاک دانسته (سبزواری، کفایه الاحکام:93) و بعضی، نقص و زیاده را ناظر به امر عینی تلقی کرده اند (شهید اول، 1411ه.ق:109).

تعاریف حقوقدانان از عیب، اکثراً شبیه تعاریف فقهی است. برخی معتقدند که عیب عبارت است از خروج شی از مجرا و خلقت اصلی (عبده بروجردی، 197:1380). بعضی حقوقدانان در تعریف دیگر از عیب معتقدند که عیب عبارت است از وضعیتی در مورد معامله که برخلاف وضعیت عادی و در حال سلامت آن می باشد (لطفی، 194:1388 – شهیدی، 61:1384). برخی از حقوقدانان در تعریف عیب، علاوه بر لزوم چهره-ی نوعی، انگیزه ها و هدف های ویژه ای دو طرف را دخیل دانسته اند و معتقدند که عیب، نقصی است که از بهای کالا یا انتفاع متعارف از آن بکاهد (کاتوزیان، 280:1383-279). این تعریف را باید تصدیق کرد با این توضیح که در کالای معیوب معمولاً همه اجزاء وجود دارند؛ لیکن بعضی از این اجزا، فاقد کارایی لازم هستند مانند اتومبیلی که یکی از دربهایش بعلت تصادف، فرورفتگی داشته باشد ولی در نقص، معمولاً یکی از اجزاء مال وجود ندارد مانند آنکه یکی از دربهای اتومبیل کنده شده و بجای چهار درب، سه درب داشته باشد.

در مورد احکام خیار عیب، تفاوت هایی در عقد بیع و اجاره وجود دارد. در این تحقیق، به بررسی احکام ویژه ای خیار عیب در بیع و اجاره و وجوه افتراق خیار عیب در بیع و اجاره خواهیم پرداخت.